UMA KNUA DADOLIN DOKUMENTUS OPINIAUN SEARCH Online KANOIK LIAFUAN IMPRENSA

      PETISIONER TIMTIM

"Hau nia dignidadi la a'as liu dignidadi Nasaun nian".
RENETIL -
Nova Lideranca Mistica
.

Asaun 12 Junnu 1998: Okupasaun Edifisiu DEPLU iha Jakarta - Husi hau nia memoria rasik
LIVRO
RENETIL
LOMPAT
PAGAR
OPERASAUN
TREPE




Alkatiri Dada Tempu ba Beibeik Krize iha Governo: Domingas Alves Resigna-an

Alkatiri Dada Tempu ba Beibeik
Krize iha Governo: Domingas Alves Resigna-an 

Carlos da Silva L.F.R. Saky

 Fretilin seidauk hakarak husik Alkatiri monu. Sira la’os de’it preokupa ho Alkatiri nia seguransa, maibe sira hakarak kaduak Alkatiri nian ida mak troka ditador nebee uluk mehi hakarak ukun to’o tinan 50 nee. Nee normal tebes, tanba iha nebe-nebee, ditador sira sempre buka sira nia ema hodi troka sira, nunee atu labele hatama sira ba iha kadeia laran. 

 Alkatiri, ohin loron, buka halo politika rekua ho avansa, hanesan tatika ida hodi dada tempu. Tan-sa mak nia hakarak dada tempo? Iha razaun barak: 

Ida, dada tempo hodi nia bele prepara nia ema nebee nia fiar hodi sai PM no bele proteje nia ho ninia maluk sira atu ikus mai labele loke sai eh buka investiga hahalok aat sira nebee durante nee sira halo. 

Rua, dada tempu hodi sira bele ba lohi povo no sosa povo nebee ohin loron osan la iha no moris terus iha foho hodi mai Dili halo manifestasaun apoia Alkatiri. Sira hakarak tau povo ho povo halo funu hasoru malu hodi justifika guerra sivil katak hasai Alkatiri sei fakar ran. Ohin loron membru Governo balu, ba ona iha Regiaun 1 ho 2 hodi halo serbisu ida nee. Karik ema ruma mate, nee responsabilidade Alkatiri nian tomak.

Tolu, dada tempo hodi negosia ninia seguransa. Alias Alkatiri buka oin-sa hodi ses husi kadeia nebee oda matan nakloke hela atu simu nian, la’os tanba de’it ta’uk Rogerio Lobato temi nia naran tanba kilat sira nebee para ona iha sivil sira nia liman, maibe mos, ninia liman nebee nakonun ho povo nian ran nebee mai husi ordem nebee nia fo ba F-FDTL hodi tun iha Dili, iha fulan Abril, nebee viola Konstituisaun RDTL nian no halo ona ema balu mate. Manobra foun nebee agora nia halo hodi ses husi kadeia nee mak hanesan agora nia buka husu tulun ba eks-prezidenti Portugal nian, Jeorge Sampaio ho eks-prezidenti Mosambike nian, Joaquim Chissano ho razaun atu mai halo mediasaun hodi evita guerra sivil (DN, 24/06/2006), maibe ninia hakarak lolos mak oin-sa salva nia hodi lori ba Mosambike ou Portugal hodi labele tama iha kadeia, tanba ninia ema konfiansa, Rogerio Lobato, nebee durante nee nia uza hanesan buldozer hodi halo terror ho intimidasaun oioin, ohin loron, metin ona iha rede laran. 

 Hat, dada tempu hodi halo manifestante sira sai stress no frustrado hodi provoka desentendimentu ou bele sai deskontrolado no provoka violensia hodi forsa internasional sira hapara manifestasaun eh sai kole hodi ida-idak dada-an husi manifestasaun.

Lima, Alkatiri ho Lu-Olo lakohi Ramos Horta mak sai PM. Sira hakarak Ana Pessoa mak troka Alkatiri, tanba nee, sira buka dada tempo, hodi Ana Pessoa to’o lai husi liur mai hodi sira bele futu lia, oin-sa iha loron ikus mai labele hatama Alkatiri ho ninia maluk kriminozu sira ba kadeia, nunee mos bele subar buat aat sira nebee durante nee sira halo. 

Ana Pessoa la iha diferensa ho Alkatiri no pior liu tan mak iha. Ninia liman mos nakonun ho ran tanba iha altura nebee Alkatiri fo ordem ba F-FDTL tun iha dia 28 de Abril, Ana Pessoa hotu iha oin. Nia, Alkatiri, Roque Rodrigues ho Rogerio Lobato, sira hotu hamutuk sama Konstituisaun ba rai, maibe sira obriga prezidenti Xanana Gusmão ho povo Timor tomak mak tenki respeita Konstituisaun nebee sira tafui ba leten. 

Iha Portugal, Ana Pessoa dehan prezidenti Xanana ninia surat nebee husu Alkatiri sai husi PM kontra Konstituisaun, maibe nia nunka dehan ida fahe kilat ba ema sivil, oho ema no fo ordem iha dia 28 Abril ba F-FDTL nebee la konsulta ho Prezidente Republika la tuir Konstituisaun. Ema sira hanesan nee la serve ukun ita, tanba sira interpreta Konstituisaun tuir sira nia interrese, la’os tuir buat nebee los nian.

Sira nebee tuur iha meja Kongressu II Fretilin nian mos mesak manipulador. Balu sosa, manipula no terror deputado sira husi kotuk no seluk manipula husi meja Kongressu nian. La’os de’it la fo biban ba Grupo Mudansa Fretilin sira ko’alia, maibe fo biban ba sira hotu nebee apoia Alkatiri mak ko’alia hodi domina iha Kongressu laran. So ema matan aat sira mak la konsegue haree “sandiwara” nebee prezidenti meja Estanislau da Silva ho ninia kamarada sira halo iha meja Kongressu nian. 

 Horiseik, kuandu manifestasaun sira ba hakilar iha sede Fretilin nia oin, Estanislau da Silva dehan “ema” mai hakilar neduni halo sira psikolojikamente sira la senti hakmatek no seguro hodi halo hotu sira nia reuniaun. Nee la’os “ema ” baibain, maibe povo mak hakilar husu demissaun Alkatiri nian no lakohi simu nem Ana Pessoa, nem Estanislau ho ninia maluk manipulador sira atu ukun rai ida nee. Alkatiri baibain dehan nia serbisu diak liu iha pressaun nia okos, maibe agora halai lakon no buka halo reuniaun subasubar hanesan uluk tempo klandestina nian. 

Karik sira lakohi halo manipulasaun, konserteza, sira lembra ba delegado sira hodi labele aprova metodo foti liman, tanba metodo nee kontra lei partido politik sira nian. Alkatiri ho ninia maluk sira tuur iha meja nunka fo hanoin ida nee ba delegado sira, tanba hakarak halo manipulasaun maski kontra lei ho konstituisaun nian. Tanba toman ona viola lei ho Konstituisaun, neduni iha dia 28 de Abril mos nia hakarak viola tan Konstituisaun dala ida. Alkatiri ho ninia grupo nee bele lohi no taka Fretilin ho delegado sira matan ho tilun ho dollar, maibe labele lohi povo Timor tamak.

 Neduni, manipulador no ema hamrok ba ran sira sira nee hotu, la serve atu ukun no okupa kualker fatin ruma iha estrutura Governo nia laran, tanba sira toman ona halo manipulasaun, viola lei ho Konstituisaun, no sira sei sama povo to’o rabat rai se ohin loron la halo rezistensia ba ditador sira nee. 

 Semana hira ona, administrasaun publika paralizada. Loron barak ona, ita mos la haree PN funsiona. Alkatiri dehan atu halo reuniaun Kunseillu Ministro sira nian horiseik, maibe Palácio Governo nian mamuk hela. Governo nebee existe agora hanesan “fantasma” ida, la existe. Membro Governu sira la’o mos klandestina de’it, sa’e kareta muda ba mai no hasai hotu ninia numero registo. Halo reuniaun mos subsubar de’it eh tau seguransa metin hanesan lolos reuniaun sira iha tempo klandestina nian.

 Populasaun ohin loron simu terus nafatin no tanis nafatin, maibe Alkatiri sei dada tempo nafatin. Nia sei hakarak haree Timoroan sira terus no mate ba beibeik. Maski nunee, membro Governo balu konsiente ona ba hanoin aat no jogo foer Alkatiri nian nebee hanoin de’it poder, hamrok ba ran nee no halo terus povo. 

Assesora ba Direitos Humanos, nebee serbisu direitamente ho PM, Domingas Alves, horiseik, dia 24 de Junho, resigna an husi Governo, la’os de’it nia haree Governo paralizado total, maibe mos la tahan ona haree povo terus, tanis no mate tanba provoka husi PM Alkatiri. 

 Ita tenki foti chapeu ba Sra. Domingas, tanba nia sei iha sensibilidade, iha fuan no tuir sente povo nian terus ho susar. Nia la’os ema ida hanoin nia an de’it, la’os ema ida hanoin poder no osan de’it, maibe hanoin mos povo nebee terus no mate.  

 Ita hein, atu membru Governo sira seluk, nebee mos sei iha sensibilidade no iha fuan, tuir dalan nebee Sra. Domingas Alves loke ona. Maibe se sira la tuir dalan ida nee, signifika sira hakarak hamutuk nafatin ho ema nebee liman nakonun ho ran, ho ema nebee halo terus tebes povo.

 Ho Assessora ba Direitus Humanus sai husi Governo nee, hatudu momos ona krize iha Governo nia laran, membro Governo rasik la fiar ona ba PM nebee hanesan sira nian chefe no Governo ida lakon ona total konfiansa husi povo. 

Governo ida nebee hetan krize makaas no lakon ona konfiansa total husi povo, la iha ona razaun atu mantem nafatin. Troka de’it PM la’os ona solusaun ida diak, maibe tenki dissolve Parlamento Nasional hodi prepara eleisaun foun, nunee atu Governo ida sai husi eleisaun foun hodi hetan fali konfiansa husi povo. Ho nunee de’it hodi bele tebe sai hotu ema sira aat husi PN ho Governo no bele tau fila fali ema diak ba sira nia fatin. Membro Governo sira nebee kompetente, iha sensibilidade no liman mos bele uza nafatin iha loron oin, tanba ita presiza ema sira nebee iha eksperiensia ona no profissional hodi lori rai Timor ba oin.

Nota: Artigu ne'e publika iha STL, edisaun 25/06/2006

No comments:

Post a Comment


123456789
1. Membru RENETIL Ho Matan Ben Simu Matebian Lasama 2. Primeiru-Ministru Louva Livru RENETIL Publika kona-ba Kontribuisaun Istóriku ba Ukun An 3. Sekjer RENETIL ho Hakerek nain Carlos Saky entrega livru ba PR Taur MR 4. STL - Livru RENETIL iha Prosesu Libertasaun Timor-Lorosae 5. Lansamentu Livru Antes Sem Titulo do Que Sem Patria 6. Sasin no envolvimentu Dr. Rui de Araujo alias Agil nudar militante RENETIL 7. RENETIL - Nova Lideranca Mistica 8. Homenagem a Fernando Lasama de Araújo 9. PN Diskuti Malu Tamba Livru RENETIL