Povo Mak Manda: Boaviajem Tuan Alkatiri
Carlos da Silva L.F.R.Saky
Krize politik besik atu hetan naroman ona, depois de Prezidenti Republik, Xanana Gusmão haruka surat ida ba Alkatiri hodi hato’o ninia la konfiansa ba ditador nee. Iha surat Prezidenti Xanana nian, Sefe Estado nee fo oportunidade ba Alkatiri hodi disidi: “ou resigna ou, depois de rona tiha Kunseillu Estado, hau rasik mak hasai tanba la merese ona hetan hau nia konfiansa, nudar Prezidenti Republika … Hau hein responta to’o tuku 17:00 ohin, 20 de Junho de 2006” (Lusa, 21/06/2006).
Maski nunee, Alkatiri seidauk monu, nia sei buka ka’it tun ka’it sa’en hanesan foer sira nebee we boot lori iha mota ninin. Nia sei kesi ninia ikun ba FRETILIN, tanba nia hakarak dada partido nee ba hotu rai ku’ak. Tan nee povo tenki exige nafatin hodi hasai Alkatiri husi PM no ikus mai, karik prova duni nia ho ninia maluk sira nebee fahe kilat no hamrok ba funu ho ran, tenki bandu sira hodi labele envolve iha kualker aktividade politika. Tanba sira nia politika la’os atu halo diak ba povo.
Dalan diak liu mak hasai Alkatiri husi Governo no lori nia ba hatan iha Tribunal kona ba alegasaun nia fahe kilat nee. Ema balu preokupa katak, se hasai tiha Alkatiri husi PM, se mak responsabiliza krimi hothotu nebee nia halo? Alkatiri mak responsabiliza duni, la’os ema seluk. Saddam Hussein, ditador Irak ninian mos, ohin loron, tuur iha tribunal hodi responsabiliza krimi kontra humanidade, maski hasai ona husi prezidenti Irak nian. Alkatiri nebee ukun hanesan Saddam Hussein mos sei tuir prezidenti Irak ho Milozovik husi Servia nia dalan, hatan iha Tribunal kona ba krimi nebee nia halo.
Hasai Alkatiri no tau nia iha prizaun domisiliaria hanesan ninia ministro Rogério Lobato nebee tenta halai ba liur maibe la konsegue. Tau kedas Alkatiri iha prizaun domisiliaria hodi halo investigasaun, nunee hodi nia labele halai ba liur hanesan Alberto Fujimori, prezidenti Peru nian, nebee halai ba Japaun tanba lakohi atu responsabiliza ba krimi ho KKN nebee nia halo.
Hakark ou lakohi tenki hasai Alkatiri husi PM tanba nia foin ukun de’it tinan hat resin, ninia rekord ditadura nia atu aas hanesan ona Soeharto nian, Saddam Hussein nian, Ferdinand Marcos nian ho ditador selu-seluk nebee halo povo terus no mate barak no hariku ninia família ho amigo sira nian. Karik nia la tun ohin, nia sei sai aat liu tan ditador sira iha mundu, tanba ditador sira seluk ukun ho ukun la halo krimi boot hanesan nebee ohin loron mosu iha ita nia rain. Alkatiri foin ukun tinan hat resin, ema sivil mate liu na’in ruanulu resin ona, barak kanek no rihun ba rihun terus.
Luta povo nian ba liberdade ho demokrasia labele to’o de’it iha husu hasai Alkatiri husi PM, maibe tenki dissolve mos Parlamento. Tenki dissolve Parlamento tanba deputado sira maioria iha Parlamento la liu hanesan boneko sira nebee Alkatiri monta iha nebaa. La hatene halo no interpreta lei, maibe hatene de’it foti liman kuandu ditador Alkatiri defende buat ruma. Izemplo simples ida hodi hatudu katak deputado la hatene interpreta lei ho Konstituisaun mak ida hanesan Noberto Espírito Santo nian. Nia dehan: “Se Rogério mak fahe kilat, fo duni hodi oho rebelde, no opozisaun, tanba sira mak hamutuk hodi halo traisaun ba povo” (STL, 21/06/2007).
Tuir lolos deputado ida hanesan nee, la merese ona sai reprezentante povo nian, maibe haruka ba fa’an kulu tunu de’it. Tanba nia rasik mak tuir hakerek no aprova Konstituisaun RDTL nian, maibe nia la hatene defende no interpreta artigo sira iha Konstituisaun. Nia la hatene katak Konstituisaun bandu ema sivil labele karet kilat iha sorin ida no iha sorin seluk konstituisaun la admite “pena de morte” (hukuman mati) iha rai ida nee. Oin-sa mak deputado ida ba defende fali hahalok krimi ida kontra Konstituisaun hanesan “fahe kilat ba ema sivil” no “oho ema”? Iha rai sira sivilizadu, Noberto ohin loron ba deskansa ona iha uma, tanba nia halo deklarasaun ida grave tebtebes, deklarasaun ida viola makaas Konstituisaun.
Fahe kilat ba ema sivil nee hanesan krimi organizado ida nebee la’os de’it inimigo povo Timor nian, maibe inimigo komunidade internasional tomak nian. Tanba nee, grupo Railos sira iha razaun atu lori Rogerio Lobato ho Mari Alkatiri ba Tribunal Internasional. Se mak hatene, kilat sira tama mai iha Timor-Leste nee, halo parte hanesan trafiku de armas, katak buat ida tama ilegal. Trafiku ba kilat, ba feto, ba droga, ba labarik, ho sst, nee hanesan krimi organizadu ida nebee mundu tomak kontra. Neduni, tenki buka hatene didiak buat barabarak nebee ohin loron tama ilegal mai iha Timor, se mak hatama mai, inklui kilat, droga ho prostituta sira.
Iha tinan hat resin ona, ita la haree deputado sira FRETILIN nian hala’o ninia funsaun nudar reprezentante povo nian. Sira la defende interesse ho aspirasaun povo nian, maibe defende sira nia interesse pessoal ho partido nian de’it. No liliu defende interesse Alkatiri nian, la’os povo sira nebee hili sira nian. Sira nia pratika ho ko’alia la hatudu sira representante povo nian tanba nunka defende interesse povo nian, maibe povo mak reprezenta fali sira, povo mak halo fali sira nia serbisu hodi defende justisa, halo kontrolo no fiskalizasaun ba politika Governo nian, maibe sira ba hamrik fali iha Governo nia sorin hodi kontra povo. Povo mak serbisu no deputado boneko sira nee mak fula-fulan simu povo nia osan hodi goza iha povo terus oioin nia leten.
Haree ba buat hirak nee hotu, diak liu dissolve tiha Parlamento hodi ikus mai povo hili ema nebee iha kualidade diak la’os de’it atu defende no hatene interpreta interesse povo nian, maibe hatene mos defende no interpreta Konstituisaun no halo kontrole no fiskalizasaun permanente no efikaz ida ba politika Governo nia ida-idak nunee hodi bele lori moris diak ho hakmatek ba povo Timor tomak.
Iha rai sira nebee demokratiku povo mak manda. Ohin loron povo husu nafatin atu hasai Mari Alkatiri husi PM no Prezidenti Republika interpreta ona vontade popular ida nee hodi husu Alkatiri hakarak sai ho honra, katak sai mesak ho ain, ou sai ho humillasaun tanba povo duni hanesan afrikanu sira lori diman duni leaun. Tan nee, husi biban nee, povo Timor mos hato’o “boaviajem para sempre”.
No comments:
Post a Comment