Ilasaun Manifestasaun Kontra ho Pro Mari Alkatiri

Ilasaun Manifestasaun Kontra ho Pro Mari Alkatiri

Carlos da Silva L.F.R. Saky

Iha fulan Junho nia laran mosu manifestasaun kontra ho pro Mari Alkatiri nudar Primeiro Ministro (PM) Timor nian. Ida-idak uza ninia imajinasaun ho kriatividade hodi ekspressa ninia sentimentu ho objektivu reivindikasaun (tuntutan) nian. 

Manifestasaun kontra ho pro Alkatiri hanesan kualker jogo ida. Ema/ekipa nebee mak manan iha jogo ida mak ema/ekipa nebee hatudu ninia superioridade estratejika. Iha kazu ida nee, sira nebee kontra Alkatiri nudar PM joga diak liu no mobiliza ema barak liu, nunee mos hatudu motivasaun ho determinasaun ida makaas liu tanba sira halo ho ninia konsiensia ho livre vontade rasik. Estratejia nebee sira adopta mos diak. Sira la lori partido politik ruma nia naran, la lori mos grupo etniku eh rejiaun ruma nia naran, maibe lori povo Timor tomak nia naran, lori povo distrito 13 tomak nia naran. Sira konsegue duni sira nia objektivu balu hanesan hatun Mari Alkatiri husi PM.

Enkuantu sira nebee pro Alkatiri lori de’it Fretilin nia naran, no aat liu tan reduz ou haki’ik tiha partido boot Fretilin ba Distrito tolu (Bakau, Vikeke ho Lospalos ). Grave liu tan mak nem militante Fretilin sira hotu husi Distrito tolu nee pro Alkatiri, maibe barak mos hamutuk ho manifestasaun nebee kontra Alkatiri. Nunee mos, nem sira hotu nebee mai to’o iha Dili, nebee dehan, hothotu, pro Alkatiri, afinal barak mos la pro Alkatiri, tan nee, balu halo fali “Viva ba Xanana Gusmão”, naran ida nebee organizador sira pro Alkatiri nian alerjiku tebes atu temi no rona. Ida nee mosu tanba ema sira mai tuir manifestasaun nee la informado diak ou hetan manipulasaun husi organizador sira kona ba objektivu manifestasaun nian ou tanba lori osan mak hodi sosa, neduni sira nia motivasaun ho determinasaun ladun makaas ou la hanesan ho sira nebee kontra nian. Sira sai derrotado tanba la konsegue defende Alkatiri sai hanesan PM nafatin.

Ema sira tuir manifestasaun “pro Alkatiri” nian la’os de’it hakilar “Viva Xanana Gusmão” wainhira la’o ba iha Palacio Prezidenti nian, maibe sira mos basa liman hodi simu Xanana wainhira lider karismatiku nee mosu iha sira nia leet iha Palacio Governo nia oin. Xanana nebee organizador sira la gosta,  konsegue tama iha sira nia leet no ko’alia ho manifestante sira nebee dehan “pro Alkatiri” nian. Enkuantu Alkatiri, nebee dehan la ta’uk buat ida, la brani besik no tama iha manifestante sira nebee “pro Xanana” no exige ho determinasaun hatun Alkatiri nia leet. Aktu ida nee la’os de’it halo estratejia organizador sira manifestasaun pro Alkatiri nian monu ba rai, maibe mos halo sira hanesan tolan moris de’it manduku, alias, sira tenki tolan buat nebee sira la gosta. 

           

Iha jogo ida nee, sira nebee reprezenta povo nia lian (kontra Alkatiri) mak sai vitorioso no organizador sira Fretilin pro Alkatiri nian sai derrotado, tanba sira la’os de’it la konsegue konvense militante Fretilin sira hotu, maibe mos la konsegue defende Alkatiri ninia kadeira. Se PM foun mai mak hatene hili ema nebee naton ba fatin nebee sira okupa, barak sei lakon nia kadeira, tanba fatin nebee sira okupa la’os fuan husi merito, maibe fuan husi kose malu nian. Balu lori manifestante sira mai atu defende Alkatiri hodi sira labele lakon sira nia kadeira, maibe tanba labele ona defende Alkatiri, ohin loron sira kose fali lider sira nebee potensiais atu sai PM. Se sira nee fiel duni ba Alkatiri, tuir lolos Alkatiri monu ona, sira mos halot sasan tuir ona Alkatiri, maibe tanba hakarak poder, neduni sira buka kose fali lider foun. Iha nee justifika katak, afinal ema la’os tuir Alkatiri, maibe tuir partido no balu fali la hanoin buka salva partido maibe hanoin de’it poder.

Ema sira tuir manifestasaun pro Alkatiri , barak ladun iha motivasaun ho determinasaun makaas defende Alkatiri tanba, sira hatene, organizador sira manifestasaun nian mesak membru Governo de’it. Sira defende makaas Alkatiri nebee halo sala barak nia kadeira hanesan mos sira defende sira nia kadeira rasik. Buat hirak nee hotu mak halo sira la konsistente iha sira nia revindikasaun (tuntutan), maibe sira muda sira nia reivindikasaun ba mai. Foufoun dehan luta makaas atu labele hasai Alkatiri husi PM, ikus mai, izizi labele dissolve PN.

Sira dehan defende Konstituisaun, maibe iha pratika sira la defende Konstituisaun, tanba Alkatiri nebee husu rezignasaun tuir Konstituisaun haruka sira dehan fali ilegal. Karik sira defende duni Konstituisaun, tuir lolos sira kritika makaas Alkatiri nebee haruka F-FDTL tun iha Dili iha dia 28 de Abril  tanba viola Konstituisaun. Seluk ho nee, sira mos foti liman aas liu hodi viola lei partido nian nebee defende voto sekreto ba eleisaun Direksaun Partido nian. Sira subar iha Konstituisaun nia laran hodi defende sira nia kadeira, la’os Konstituisaun nee rasik i nem interesse povo nian.

Independentemente (terlepas) husi objektivu manifestasaun kontra ho pro Alkatiri, ita bele dada ilasaun (hikmah) ruma husi jogo politika sira nee. Buat nebee diak husi jogo sira nee mak: ida, prezidenti Xanana Gusmão fo oportunidade ba sidadaun hothotu livre halo manifestasaun iha kapital Dili tuir Konstituisaun haruka no nia mos ko’alia hotu ho manifestante sira kontra ho pro Alkatiri nian; rua, manifestasaun sira kontra ho pro Alkatiri, hothotu, la’o ho pasifiku tuir ema hotu nia hakarak; no tolu, hothotu, pro ho kontra Alkatiri, hato’o mensagem unidade nasional hodi halakon issue Lorosa’e ho Loromonu nebee atu lori salasala Timor ba iha guerra sivil.  Hat, manifestasaun hatun Alkatiri bolu atensaun ba lider politik sira hothotu atu labele sai arrogante no hakribi dialogo ho demokrasia, labele hakiak KKN no sentraliza buat ki’ik ho boot hothotu iha liman, labele subestima partido ki’ik sira no lakohi buka rezolve lalais problema nee iha. Karik iha lider politik ruma mak ukun tuir Alkatiri nia dalan, kleur eh lalais, sira sei hasoru manifestasaun, tanba povo hakribi ba hahalok sira hanesan Alkatiri nian.

Ohin loron Alkatiri monu tiha ona, maibe Governo foun, karik mantem Alkatiri ninia ema sira nebee durante nee defende sistema ida la diak ba Timor, mak sedu ou tarde sei hamosu deskontentamento. Tanba ninia kolaborador sira nebee sei hele, sei hanaruk nafatin sistema aat nebee durante nee sira uza.

Nota: Artigu ne'e publika iha STL, edisaun 04/07/2006